ÇOK TAŞI YERİNE OTURTAN BİR MODEL

Zen üzerine bir kitapta rastladım (Zen beyond mindfulness, Jules Shuzen Harris). Psikiyatrist ve psikanalist Stanley Block tarafından geliştirilen Identity System (I-system), Özdeşleşme Sistemi.

Kendi elimizle kendimize ettiklerimizin üzerine konulduğunda cevapları sorularla birlikte ortaya çıkaran bir cevap anahtarı kadar “açıcı” geldi.

Önce başroldekileri tanıyalım.

Depresör (depressor): İstediğimizin dışında bir gelişme olup dengemizi sarstığında harekete geçerek esnekliğimizi, hareket kabiliyetimizi elimizden alan, açımızı daraltıp saptırarak bizi güçsüz bir mağdur olduğumuza inandıran dinamik. Enerji emici, dünya karartıcı.

Onarıcı (fixer): Depresörün hemen ardından sahneye fırlayarak kırılıp döküldüğüne inandırdıklarını tamir edici sözüm ona çözüm yolları dayatırken telaş, kaygı yaratan dinamik. Depresörün ağırlaştırdığını yükselttiği tansiyon ile korkulu, endişeli veya öfkeli bir karışıma çeviren.

Hikaye akışı (storyline): İnsan her an her şeye açıklama isteyen bir varlık. Açıklamanın doğruluğu ise tamamen ikincil. Önemli olan, “Çünkü..” diye başlayan bir cümlenin koşullanmalar, ihtiyaçlar, dağarcıklar doğrultusunda tamamlanması. Nasıl olursa olsun.*

Hikaye akışı hayatı, kendimizi, dünyayı anlamaya, anlamlandırmaya çalışırken eldeki erzaktan ocağa çalıverdiğimiz aşure. Artık ne kadar yavan, iştah kabartıcı olur, zor yutulur, mideye oturur, çok uzun zaman tok tutar ise. Ben/sen/o böyleyiz çünkü.. diye başlayıp sıraladıklarımız ve çoğunlukla temcit pilavı gibi tekrarladıklarımız.

Gerekler (requirements): Onarıcı’nın şunlar şunlar olsun-edilsin iyi olacaksın, düze çıkacaksın sandığı, dediği, inandırdıkları.

Daima birlikte olup ters yönde etkiye yol açan depresör ve onarıcının doğurduğu meşum sonuç, hikaye akışı ve gerekler ile birlikte söyledikleri, ima ettikleriyle özdeşleşmemiz. Kendimizi anlattıkları hikaye ile bir tutmamız. Model, adını buradan alıyor.

Bu alçak basınç sisteminin karşısında ise Yönetici İşlev (executive function) yer alıyor. Kontrolden çıkmış bir korku-kaygı-itme-kaçınma-tepkisellik ortadan kalktığında olanakları en etraflı, iyi bir şekilde kullanarak duruma (tepki yerine) karşılık verme yetisi. Sükunet, sağduyu. Geniş açı.

Depresör ile Onarıcı arasındaki tahterevallinin nasıl çalıştığı, hikaye akışıyla birlikte tepkiselliğimizin nasıl gemi azıya aldığı, enflamasyonu nasıl sakinleştirebileceğimiz vd yarına.

-------------

*(Muhalifleri cahillik, aptallık, dar görüşlülük, fırsatçılık, çıkarcılık, mantıksızlık vs vs ile suçlarken açıklamalar devşirme konusunda onlardan hiçbir farkımız olmayışına ne kadar kör kalıyoruz.)